Józef Mackiewicz: Sprawa pułkownika Miasojedowa. Powieść

Powiem panu, przyznaję się do grzechu, ale nie bardzo ja wierzę w boskość Pisma Świętego. Według wszystkiego, wygląda, że pisali je tylko ludzie... Ale jest tam jeden ustęp naprawdę boski, ten o rzucaniu chlebem w odwet na rzucony kamień. To coś więcej niż prosta formuła: „kochaj bliźniego”. Jest to formuła przecinająca raz na zawsze, nigdy nie kończący się łańcuch krzywdy i zemsty, ciosu i kontrciosu, wyzysku i żądzy odwetu, słowem złego uczynku, który pociąga za sobą ogniwa nowych złych uczynków. W ten sposób słowa te można by uważać za idealny program, rozwiązujący za jednym zamachem zagadnienia wszelkich systemów socjalnych. Ale właśnie boski jest przez to, że jest najbardziej: nie-ludzki, i trudno sobie wyobrazić, by go człowiek mógł wymyślić. Nie-ludzki, bo natura ludzka nie nadaje się do tego programu, jak nie nadaje się wróbel do ciągnienia wozu, a koń do latania po dachach.

Z pewną nieśmiałością zabieram się do skreślenia kilku słów o sztuce pisarskiej Józefa Mackiewicza. Ma bowiem w tym względzie wyrobioną opinię zarówno wśród swoich, jak obcych. ... Aby delektować się prozą Mackiewicza, trzeba się nastawić na tonację prostoty, co w obecnych czasach estetycznego załgania nie każdy potrafi.

Michał K. Pawlikowski, „Powieść o rosyjskim Dreyfusie”, Kultura (Paryż) 1963 nr 4

... istotny temat powieści Mackiewicza jest zagadnieniem szczególnie nabrzmiałym w tej drugiej połowie XX w., w której indywidualizm ściera się z kolektywizmem w najrozmaitszych postaciach i na całej siatce frontów.

Michał Sambor [Chmielowiec]

Czuje się chłód topniejącego śniegu, słyszy świst wiatru w polu, widzi zielone łąki upstrzone kaczeńcami. ... Nowością natomiast w technice pisarskiej Mackiewicza są ciągłe refleksje filozoficzne ... Te głębokie, często zaskakujące rozważania stanowią niepoślednią wartość książki.

Karol Zbyszewski

Historyczny i psychologiczny epos o życiu, przełomach i przewrotach w najnowszej historii wschodniej Europy, o przemianie obyczajów i pojęć narodów i o roli jednostki w młynach historii.

Jan Bielatowicz

Powieść, w której osoby, daty i wydarzenia są autentyczne; prawie dokumentarna i jednocześnie stanowiąca ogromne osiągnięcie artystyczne.

Miasojedow, pułkownik żandarmerii carskiej, oskarżony o szpiegostwo na rzecz Niemiec, został skazany na śmierć przez rosyjski sąd polowy w Warszawie. Stracono go w Cytadeli warszawskiej, a jego żonę skazano na „osiedlenie” w Kraju Ałtajskim.

Mackiewicz odkrył, że sprawa Miasojedowa nie została zamknięta powieszeniem jej „bohatera”. Koło losu jeszcze raz się obróciło i chociaż historia rzekomo się nie powtarza, jesteśmy świadkami nowej „sprawy”, bliźniaczo do tamtej podobnej, choć w innych okolicznościach się rozgrywającej. W każdym razie „sprawa Miasojedowa” znalazła swój ostateczny finał dopiero, gdy w roku 1945 bomby alianckie spadły na Drezno.

To powieść niezwykła … To „thriller” i Dostojewski, ale Dostojewski o tchnieniu epickim Tołstoja i współczesnej technice powieściowej Hemingwaya.

Juliusz Sakowski, przemówienie na posiedzeniu emigracyjnej „Akademii Literatury”, Wiadomości 1963 nr 32

Bardzo współczesna powieść historyczna. … Przebrzmiała, zdawałoby się, afera XIX-wieczna jest w swej najgłębszej wymowie sprawą najaktualniejszą, najbardziej współczesną naszą sprawą. …

Głównym winowajcą śmierci Miasojedowa jest nieobliczalna, łatwowierna, surowa a niesprawiedliwa „dusza zbiorowa”, opinia publiczna.

Michał Sambor (Michał Chmielowiec), Wiadomości 1963 nr 10

Miasojedowa przeczytałem i głęboko przeżyłem. Ta powieść może … wprowadzić w depresję, szczególnie w kontekście ponadczasowych, a więc również dzisiejszych wojen, manipulacji i malwersacji politycznych… Właściwie jeszcze trudniejsze w percepcji są losy jego żony…

Jan Kubasiewicz w liście z września 2007