Przed wojną i pałacem

KLIO 2012 – nagroda I stopnia w kategorii varsaviana

Nominacja do Nagrody Literackiej m.st. Warszawy 2016 – edycja warszawska

Książka opowiada historię kwartału Warszawy wytyczonego dzisiejszymi ulicami Marszałkowską, Emilii Plater, Świętokrzyską oraz Alejami Jerozolimskimi, na którym obecnie znajduje się Pałac Kultury i Nauki oraz plac Defilad. Poprzedzona wstępem historyczno-metodologicznym, przedstawia fragmenty ulic, które dziś już nie istnieją (Marszałkowska, Zielna, Wielka, Al. Jerozolimskie, Chmielna, Złota, Sienna, Śliska, Pańska) oraz historię tej części miasta, od czasu wytyczania ulic aż do momentu decyzji o budowie Pałacu Kultury. Opisuje działające na tym terenie firmy, np. najstarszą polską wytwórnię płytowa Syrena Record przy ul. Chmielnej 66, sklep firmowy fabryki Norblina przy Marszałkowskiej 127 czy słynną Cafe Fogg przy Marszałkowskiej 119.

To książka o nakładających się i zanikających konturach. Spod skomplikowanego zarysu Pałacu Kultury i Nauki, niewątpliwej dominanty powojennej Warszawy, prześwituje uporządkowana siatka nieistniejących dziś fragmentów ulic: Chmielnej, Złotej, Siennej, Śliskiej... Niegdyś gęsto zabudowanej przestrzeni ponad pięćdziesięciu hektarów, wypełnionej codziennym życiem, pracą, nauką i rozrywką przedwojennej Warszawy. Kontury tej przestrzeni i tego życia rozmywały się powoli. Pierwszy raz podczas wrześniowych nalotów 1939 roku, potem wraz z wytyczeniem małego getta, dalej ze zniszczeniami powstania warszawskiego, aż po usunięcie wszystkiego, co na niej jeszcze pozostało, by dać miejsce pałacowi. Książka Magdaleny Stopy te kontury odrysowuje; ze starych planów i zdjęć, z dawnych publikacji i wspomnień, ale przede wszystkim z relacji tych, którzy po tych ulicach zdążyli jeszcze chodzić, mieszkać przy nich, robić sprawunki. To niekiedy epizody z wielkiej historii i znane postaci (Janusz Korczak, Władysław Szpilman), częściej prywatne wspomnienie zapachu domu, dźwięków ulicy czy przedmiotów w mieszkaniu, które było tam, gdzie dziś jest jakiś hol czy korytarz PKiN.

Piotr Korduba