Drugie pokolenie obozowe. Pamięć i doświadczenie potomków polskich więźniów niemieckich nazistowskich obozów koncentracyjnych

Trudno uznać, że II wojna światowa należy już do przeszłości. Wszak żyje wciąż w opowieściach świadków historii, w działaniach społeczników i edukatorów, w dyskusjach polityków. A co po niej pozostało w życiu rodzin Polek i Polaków ocalałych z niemieckich obozów koncentracyjnych? Książka prezentuje wieloletnie badania autorki nad polskim drugim pokoleniem obozowym, tj. dziećmi więźniarek i więźniów politycznych nazizmu. Co mogło dla nich oznaczać dorastanie w domu, w którym przemoc i strach zapisały się w ciałach i wspomnieniach rodziców? W jakich sytuacjach echa minionej wojny rozbrzmiewały w peerelowskiej codzienności? Czy i jak biografie rodziców kształtowały pamięć i doświadczenia potomkiń i potomków? 

Część pierwsza

Konteksty teoretyczno-metodologiczne

Rozdział 1. pamięć i biografia / 19

Badania nad pamięcią / 21

Badania nad biografią / 25

Kontekst metodologiczny (i nie tylko) / 36

Drugie pokolenie. O próbie badawczej / 63

(Współ)praca nad badaniami / 76

Rozdział 2. Pamięć i trauma ii wojny światowej. Badania i świadectwa / 85

Korzenie badań nad traumą i dysfunkcjami w rodzinach ofiar II wojny światowej. Obserwacje psychiatrów i psychologów / 86

Polskie drugie pokolenie zabiera głos / 99

Polityka pamięci / 114

Część druga

„Ja także byłam ofiarą wojny”. Rodzinne doświadczenia biograficzne

Rozdział 3. drugie pokolenie o swoich rodzicach / 139

„W porę się pani nie odpępniła. No właśnie”. Nadmierne przywiązanie / 139

„Do rodziny nie miała wielkiej wrażliwości”. Nieobecność / 148

„Nie nadawał się na ojca po tych swoich przeżyciach”. Ojcowie (najczęściej) nieobecni – w życiu, w narracjach, emocjonalnie / 152

„Zawsze była naj”. Dominacja / 158

„To na pewno ten obóz”. Demoralizacja / 167

„Byłam nieznośna”. Przemoc psychiczna wobec dzieci / 173

„Mamusia była zawsze chora”. Zdrowie psychiczne rodziców / 175

Rozdział 4. Drugie pokolenie o swoich doświadczeniach / 185

„Miłość z prawdziwego zdarzenia”. Rodzice jako inspiracja / 185

„Co ty grymasisz”. Obóz przy rodzinnym stole / 189

„Trochę nerwowa, inaczej wrażliwa”. Nerwy, lęki i koszmary / 191

„Piąte koło u wozu”. Poczucie samotności / 195

Rozdział 5. Powojenne doświadczenie kolektywne / 201

„Te lata były ciężkie”. Nowy kontekst polityczny / 202

„Polska chciała być czystą”. Emigracja / 204

„Wiem, jaka jest prawda”. Edukacja historyczna i przekaz historyczny w domu / 206

„Ogólna bieda była”. Powojenna sytuacja materialna / 211

Wśród ludzi z doświadczeniami traumatycznymi / 215

Rozdział 6. Przekaz wiedzy o doświadczeniu rodziców / 239

„To było od zawsze”. Obóz jako naturalny element rodzinnej historii / 239

„W krótkich zdaniach”. Wspomnienia mimochodem / 242

„Tylko takie anegdoty”. Przekaz kontrolowany / 244

„Chcę to mieć”. Dopytywanie, doczytywanie / 246

„Nie wracało się”. Niechęć, unikanie / 250

„Niezbadane losy naszych rodzin”. Biografie polsko-żydowskie / 254

Rozdział 7. Identyfikacja z kategorią „drugiego pokolenia” / 261

„Moje życie jest gdzie indziej”. Identyfikacja „jałowa” / 262

„To jest strasznie dołujące”. Identyfikacja „negatywna” / 265

Identyfikacja „pozytywna” / 268

Rozdział 8. Transformacja na przestrzeni lat / 283

„Nabrałam odwagi myśleć, że…” Zmiana myślenia o relacji z rodzicem / 284

Zmiana podejścia do tematyki obozowej / 289

Rozdział 9. Cierpienie / 301

„To wynikało z jakiejś traumy”. Definiowanie cierpienia / 302

„Rodzaj pewnego oczyszczenia”. Ulga w cierpieniu / 308

„Nie można tego zgubić”. Cierpienie fundujące /  310

„Nie dopuszczać do tego”. Cierpienie zinterpretowane /  312

Zakończenie / 319

Bibliografia / 333

Aneks 1. Lista rozmówców / 349

Aneks 2. kwestionariusze pytań do wywiadu biograficznego i swobodnego / 355

Summary / 357

Indeks osób / 361