WAW. Miasto i ulice kobiet

EDYCJA LIMITOWANA I ODRĘCZNIE SYGNOWANA, NAKŁAD 300 egz.

Artbook zawiera: esej Joanny Warszy pt. Stara mapa, nowa opowieść, dane dotyczące nazewnictwa miejskiego, biogramy warszawskich matronek oraz (porównawczo) indeks patronów.

Artystka Maryna Tomaszewska w projekcie WAW, na który otrzymała stypendium artystyczne m. st. Warszawy, analizowała, czy i w jaki sposób kobiety (oraz osoby tak się definiujące) są widoczne i upamiętniane w przestrzeni miejskiej Warszawy, czy zachowany jest parytet płci w nazewnictwie oraz jak „niewidzialność” kobiet wpływa na miasto, a także na całą sferę kulturową i symboliczną.

Maryna Tomaszewska we wstępie do książki: To dzięki nim świat jest sprawiedliwszy i bardziej feministyczny. Bohaterki tej książki – matronki warszawskich ulic – walczyły o równość społeczną, ekonomiczną i seksualną, m.in. o prawo do nauki i pracy, ochrony zdrowia, tożsamości i samookreślania się. Były pionierkami w swoich dziedzinach i często szły pod prąd, narażając się na wykluczenie społeczne. Poświęcały życie i karierę w walce o niepodległość. Wierzyły, że wszyscy powinni mieć równe prawa i szanse. Projekt WAW powstał z potrzeby przywrócenia im widzialności, a co za tym idzie – równowagi. Kobiety i osoby tak się definiujące stanowią przecież ponad połowę ludności stolicy i od zawsze kształtowały jej tożsamość i historię. Tkanka miejska powinna to odzwierciedlać, być przestrzenią otwartą na różne perspektywy, nieść pełną, prawdziwą opowieść o jej mieszkankach i mieszkańcach. Biografie matronek, statystyki i alternatywne mapowanie ulic to propozycja pokazania Warszawy, w której każdy, niezależnie od płci, będzie w równy sposób reprezentowany. Książka powstała dzięki kobietom, z którymi pracowałam – Wasza wiedza i energia sprawiły, że jest to nasz wspólny manifest.

Joanny Warsza w eseju Stara mapa, nowa opowieść: W Warszawie jest 5800 tak zwanych obiektów miejskich, ulic i placów, z czego 75% nosi nazwy pospolite i historyczne, a 25% upamiętnia osoby. Około 1300 z nich to ulice nazwane na cześć mężczyzn, a jedynie 158 na cześć kobiet – 146 matronek (dodatkowe 10 nosi połączone nazwy męskie i żeńskie). Często są to właśnie aleje parkowe czy skwery, ślepe uliczki, drogi dojazdowe.

Badania Maryny odbyły się dzięki stypendium artystycznemu m.st. Warszawy, a potem, na zaproszenie Domu Spotkań z Historią i Festiwalu Bohaterek, powstała wystawa i niniejsza publikacja. W tych projektach pod wspólną nazwą WAW (z podtytułem Miasto i ulice kobiet), przypominającą kod lotniczy miasta, artystka „ląduje” na kobiecych arteriach Warszawy, bada ekonomię (nie)widzialności, historię nazewnictwa ulic, prowadzi statystyki i wspólnie z zespołem redaktorskim opracowuje biografie warszawskich matronek. Nie jest to publikacja naukowa, ale jej własna, kobieca i varsavianistyczna lektura Warszawy. Projekt opiera się na danych (dotyczących nazewnictwa) z grudnia 2024 roku i choć sytuacja zmienia się dynamicznie, wskazuje on na ogromną asymetrię w narracji historyczno-kulturowej dotyczącej reprezentacji płci w toponimii stolicy. Gdy przestrzeń miejska odzwierciedla niemal wyłącznie męskie narracje, utrwala jednowymiarowy, nieprawdziwy obraz świata. Propozycją artystki jest zmiana myślenia, nie tylko o nazewnictwie miasta, ale przede wszystkim o jego projektowaniu. Tak aby przestrzeń publiczna była odbiciem różnorodności społecznej – bardziej feministyczna, inkluzywna, bezpieczna i sprawiedliwa. Aby miasto było dla każdego, bez względu na płeć, pochodzenie, wiek czy wyznanie.

Małgorzata Purzyńska: Książka Maryny Tomaszewskiej to historyczna podróż po Warszawie widzianej z kobiecej perspektywy. Artystka pokazuje, jak rzadko nazwiska kobiet pojawiają się w przestrzeni miejskiej – w nazwach ulic i innych upamiętnieniach, jednocześnie przywraca pamięć o ich dokonaniach. To połączenie sztuki i herstorii.